De laanboomproductie in regio Opheusden staat in toenemende mate onder druk. Een deel van het gebied is door de provincie aangemerkt als drinkwater-reserveringsgebied en dat raakt zo’n veertig kwekers direct. Daarnaast leven onder andere in de gemeente Buren planologische bezwaren tegen de boomkwekerijsector. Goos Cardol, voorzitter Tree Centre Opheusden: „Je ziet de tegendruk uit de samenleving.”
Op 15 juni was de actiedag ’Geen woorden maar water’. Zowel uit Opheusden als uit Geldermalsen vertrok een bus met ondernemers die zich zorgen maken over de plannen voor de drinkwaterreserveringsgebieden richting het Provinciehuis in Arnhem. Cardol was als TCO-voorzitter een van hen en nam op het provinciehuis de ruimte om in te spreken.
Wat heeft u gezegd?
„We hebben samen met fruittelersorganisaties een 7-puntenplan gepresenteerd. Voor kwekers die in het drinkwaterreserveringsgebied vallen is de onzekerheid groot en dat remt de ontwikkeling van die bedrijven. Het ingediende plan moet die onzekerheid verkleinen.”
Wat is de essentie van het 7-puntenplan?
„Belangrijk is dat het zoekgebied wordt verkleind. Nu is het aangemerkte gebied bijna 3.500 ha groot, terwijl dit niet allemaal nodig is voor waterwinning. Wij pleiten ervoor dat ten minste 80% van de gebieden die nu zijn aangewezen binnen drie jaar weer wordt vrijgegeven. We hebben als Gelderse fruit- en boomteeltsector gezegd dat we het belang van de drinkwatervoorziening onderschrijven, maar dat hiervoor minder ruimte nodig is dan nu door de provincie wordt gereserveerd.
Verder willen we dat binnen vijf jaar alle gebieden die in de provinciale plannen drinkwaterreserveringsgebied moeten worden, definitief zijn aangewezen. Zoals de plannen nu zijn, kunnen deze gebieden tot wel twintig jaar in stand worden gehouden. Een kleiner gebied én het sneller geven van duidelijkheid zal bij minder kwekers voor onzekerheid zorgen.”
En verder?
„We willen maximale inspanning van de provincie dat de komende vijf jaar geen nieuwe beperkingen worden opgelegd. Ook moet zij een maximale inspanning doen om grondboren door de beschermende kleilaag onder condities toe te staan. Een aantal bedrijven heeft namelijk onvoldoende of geen toegang tot oppervlaktewater en daarom hebben zij een ’puls’, oftewel het boren naar water, nodig.
En als een boorgat verstopt zit, moet in sommige gevallen ook snel worden geschakeld door een nieuw gat te boren. Maar ambtenaren denken een paar weken nodig te hebben om over een aanvraag voor een boring te beslissen. Tijd die een kweker in zo’n geval niet heeft.”
Naar water boren wordt een probleem?
„Zoals het plan nu is mag tot slechts tien meter diepte water worden onttrokken, terwijl je op die diepte geen goed gietwater vindt. Veel putten die nu door kwekers worden gebruikt gaan tot 50, 70 en soms tot 80 meter diep. Een van de problemen is ijzer. Je moet diep boren om water te krijgen waarin geen ijzer zit. En er zijn ook nog geen goede methoden om water te ontijzeren en daarmee geschikt te maken voor de teelt.”
Hoe is het 7-puntenplan ontvangen?
„De Statenleden hebben op 22 juni tijdens een beeldvormende vergadering breed hun steun uitgesproken voor dit 7-puntenplan. We hebben ons niet alleen tegen de provinciale plannen gekeerd, maar we zijn ook met oplossingen gekomen. Dat wordt bijzonder gewaardeerd. Ik denk dat we bovendien duidelijk hebben gemaakt dat het economische belang van de sector groot is, en dat daarmee voor ondernemers in het gebied de economische gevolgen eveneens groot kunnen zijn. Op 5 of 6 juli vindt door Provinciale Staten de besluitvorming over dit onderwerp plaats. Dat wordt een spannende dag.”
Is er de laatste maanden al wel vooruitgang geboekt?
„Ja, we staan als kwekers bij de provincie zeker op de kaart en zij heeft de plannen ook al wel iets bijgesteld. Dit onder andere naar aanleiding van de 350 zienswijzen die afgelopen najaar zijn ingediend door laanboomkwekers, fruitkwekers en particulieren.
Zo zijn er géén extra beperkingen opgelegd aan het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen of nutriënten, maar wordt het landelijke beleid gevolgd. Ook is er voor het starten van een nieuw bedrijf geen vergunning nodig, iets waarvan eerder wel sprake was.
Toch had het beter geweest als we eerder bij de plannen van de provincie waren betrokken. Drie jaar geleden is zij al gestart met het maken van plannen voor het reserveringsgebied, maar als je daar niet van meet af aan bijzit, krijg je deze huidige onvrede bij ondernemers.”
Want de impact op ondernemers kan groot zijn?
„Ja, als je bedrijf in het drinkwaterreserveringsgebied valt, heeft dat verschillende negatieve effecten. We hebben daar onderzoek naar laten doen en het blijkt nu al dat ondernemers in het gebied investeringen uitstellen. En dat remt onder andere de verduurzaming, denk aan het aanschaffen van duurzame spuitmachines of de aanleg van druppelbevloeiing.
Ook is de marktwaarde van percelen in dit gebied lager en dat heeft weer gevolgen voor het aangaan van financieringen. Op die manier wordt de ontwikkeling van bedrijven geremd. De impact is door de beleidsmakers onderschat.”
Hoe komt dat?
„Onder andere omdat de beleidsmakers ervan uitgingen dat de kapitaalintensieve landbouw steeds minder afhankelijk wordt van grondwater als gevolg van niet-grondgebonden teelt in combinatie met high tech beregeningssystemen. Denk aan pottenteelt. Maar het is onmogelijk om alle laanbomen of hele boomgaarden in potten te kweken. De Betuwse Watertafel moet zulke fouten in de toekomst voorkomen.”
Wat is de Betuwse Watertafel?
„In de Betuwse Watertafel willen we structureel met de verschillende partijen om de tafel. Wij hebben bij de provincie aangegeven dat we als fruit- en laanboomkwekers meer inbreng willen hebben bij het realiseren van een klimaat-robuust watersysteem. De provincie gaat over grondwater, het waterschap over het oppervlaktewater en wij als fruit- en laanboomkwekers hebben met allebei te maken. Met de komst van waterbedrijf Vitens komt er ook nog eens een extra speler bij in het gebied.”
Kunnen kwekers die schade lijden doordat ze in het drinkwater-reserveringsgebied liggen deze schade claimen?
„Het zou best eens kunnen dat je als kweker uit het gebied moet vertrekken en dat Vitens een potentiële koper is. Er zijn regels voor schadevergoeding maar daar willen we niet op vooruitlopen. Wij maken ons als TCO in eerste instantie sterk voor het 7-puntenplan en het algemeen belang.”
Een andere kwestie die speelt, is dat gemeente Buren kritisch is op containervelden binnen haar gemeentegrenzen. Wat is de status?
„De gemeente Buren geeft aan dat ze de boomkwekerij toekomstperspectief wil bieden, maar ik zie dat in hun onlangs opgestelde Omgevingsvisie niet terug. Deze is vager dan gehoopt. Nog steeds komt het erop neer dat niet-grondgebonden teelten alleen op het bouwblok (of aangrenzend perceel) zijn toegestaan, zeg maar het verharde terrein waar de gebouwen staan en waar wordt verladen.
Bedrijven die een groter containerveld willen aanleggen, moeten hiervoor naar het landbouwontwikkelingsgebied (LOG). Maar dit LOG moeten zij delen met andere sectoren zoals de melkveehouderij en fruitbedrijven. Binnen de grenzen van dit LOG zitten ook een aantal laanboomkwekers, voor hen is het geen probleem, maar andere bedrijven die een containerveld willen aanleggen, moeten dus eerst een ander bedrijf in het LOG kopen.”
U bent geen voorstander van een LOG?
„Nee. Je wilt als kweker je bedrijf het liefst zo dicht mogelijk bij je huiskavel ontwikkelen. Als een containerveld naar het LOG moet verhuizen, zorgt dit voor veel extra transportbewegingen. Daarmee is de footprint van het LOG een drama. Maar vooralsnog krijgen we van de gemeente geen positieve reactie op onze bezwaren.”
Welke argumenten gebruikt de gemeente om geen containervelden te willen?
„Het gaat onder andere over esthetische zaken: ze vindt containervelden lelijk. Burgers zien liever bomen in de vollegrond dan in potten. Maar ze zijn ook bang voor overlast door geluid, geur en transportbewegingen. Je ziet de tegendruk uit de samenleving. Sommigen vinden bijvoorbeeld ook tonkinstokken niet mooi in het landschap.”
Welke argumenten gebruiken jullie dat containervelden juist wel moeten kunnen?
„De markt vraagt om containerteelt zodat kwekers jaarrond kunnen leveren. En containerteelt zorgt voor een versnelling van de teelt, waardoor kwekers een hogere productie kunnen draaien. Ook zijn bomen in container lichter en daardoor makkelijker te verwerken. Bovendien zijn containervelden een vorm van precisielandbouw; dit zorgt voor efficiëntere toepassing van water, nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen. Bovendien helpen bomen gemeenten in hun opgaven tegen droogte, hittestress en wateroverlast. Maar van die argumenten vielen ze niet van hun stoel.”
En nu?
„Je ziet dat de samenleving steeds meer indringt op de bedrijven en vaak wordt daarmee haast gemaakt. De politiek denkt in termijnen van vier jaar, terwijl bedrijven eerder in generaties denken. We moeten blijven vertellen wat we doen: op middelbare scholen tot in de colleges van alle ons omringende gemeenten. En dat doen we dan ook.” <
Goos Cardol
Is sinds 2020 voorzitter Tree Centre Opheusden;
Werkte voorheen bij de ZLTO als specialist markt- en ketenvraagstukken;
Directeur The Greenery Operations, samengevoegde groente- en fruitveilingen;
Commercieel directeur bij bloembollen- en vaste plantenbemiddelaar CNB in Lisse;
Gepromoveerd aan de huidige Radboud Universiteit Nijmegen, doctor economische geografie en planologie.
