Ieder jaar rond 4 en 5 mei komen er verhalen naar boven van gewone mensen die bijzondere daden verrichtten in de oorlog. Zoals hovenier Herman Bartelds en zijn vrouw Jeanne. Hun zoon Chris schreef er een boek over, getiteld ‘Je deed het gewoon’.
Wat voor hovenier was je vader?
„Mijn vader was een ondernemende man die op zijn 21e verhuisde van Den Haag naar het Groningse Haren om daar een klein hoveniersbedrijf over te nemen. Bij dit hoveniersbedrijf hoorde ook een kwekerij om de tuinen die hij aanlegde van planten en sierheesters te kunnen voorzien. Die kwekerij lag een paar honderd meter van ons huis.”
Hoe kwamen je ouders in het verzet terecht?
„In het najaar van 1943 vroeg het verzet hen of zij een verzetskrant wilden verspreiden. Het ging om de rooms-katholieke verzetskrant Christofoor die in heel Nederland verscheen in een oplage van zo’n 25.000 exemplaren per uitgave. De redactie van Christofoor zat in Nijmegen. Na de bevrijding van het zuiden van Nederland in de zomer van 1944 werd Christofoor daar een legaal opinieblad. In het bezette noorden bleef het verschijnen als verzetskrant. Nu niet langer in de vorm van één landelijk blad, maar via een aantal regionale versies. Deze werden soms nog gedrukt, vaker gestencild. Hij werd ook hier in Haren gestencild. Vanaf augustus 1944 stond deze stencilmachine bij mijn ouders aan de Middelhorsterweg 20 in Haren.”
Hoe brachten ze de verzetskrant rond?
„Mijn moeder bracht de verzetskranten hier in Haren en omgeving rond. Op 27 februari 1945 werd ze verraden terwijl ze een pakketje met verzetskranten afgaf bij een vast adres. Ze heeft toen vijf weken gevangen gezeten in Het Scholtenhuis in Groningen. Echt het hol van de leeuw, want daar zat ook het hoofdkwartier van de Duitse Sicherheitsdienst (SD) voor het noorden van Nederland. Omdat de Duitsers de stencilmachine niet vonden – die was heel goed verstopt – werd mijn moeder niet zwaar verhoord. Twee weken voor de bevrijding van Haren is zij weer vrijgelaten.”
En je vader, werd die ook opgepakt?
„Nee, die was op de kwekerij bezig. Een jongetje dat bij ons in de straat woonde, waarschuwde hem toen hij naar huis liep. Hij dook gelijk onder bij een collega, de bloemist en kweker Uiterwijk die ook hier in Haren zijn bedrijf had. Wij zijn die mensen altijd dankbaar gebleven dat ze een collega onderduik boden. Na de oorlog heeft mijn vader nog een tijdje samen met Uiterwijk een kwekerij-hoveniersbedrijf gehad, Uiterwijk & Bartelds geheten.”
Hebben je ouders nog meer verzetswerk in de oorlog gedaan?
„Ze hadden één onderduiker in huis. Een student scheikunde die de zogeheten ‘loyaliteitsverklaring’ niet wilde ondertekenen. In die verklaring moest je namelijk beloven dat je je zou onthouden van iedere tegen het Duitse nazirijk gerichte handeling. Later werd mijn vader gevraagd of hij bij de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) wilde. Hij deed daar vooral inlichtingenwerk, bijvoorbeeld militaire objecten in kaart brengen zoals tankgrachten, loopgraven en munitiedepots. Mijn moeder was koerier en bracht deze informatie die de BS verzamelde, over naar een adres in Groningen waar een radiozender stond. Met die radiozender werd de informatie doorgeseind naar het geallieerde hoofdkwartier.”
Zijn je ouders nog bedankt voor hun verzetswerk?
„Ja zeker. Al in 1945, enige maanden na de bevrijding, kreeg mijn vader een persoonlijke bedankbrief van Prins Bernhard die hoofd was van de Binnenlandse Strijdkrachten.”
Ging je vader na de bevrijding weer verder als hovenier?
„De eerste dagen na de bevrijding heeft hij als BS’er de taak gehad om NSB’ers en andere landverraders op te pakken. En hij moest zorgen dat de orde gehandhaafd werd.”
En hoe liep het leven verder?
„Na enkele jaren het gezamenlijke bedrijf Fa. Uiterwijk & Bartelds te hebben gehad, is mijn vader weer zelfstandig verdergegaan. Hij heeft het kleine bedrijf dat hij had overgenomen, uitgebouwd tot een middelgroot hoveniersbedrijf met een zeer goede reputatie. In 1975 heeft hij het bedrijf overgedragen aan mijn oudste broer. Het bedrijf bestaat nog steeds en heet nu Bartelds Hoveniersbedrijf, Jan en Anita Ubels zijn de huidige eigenaren.”
Daarna is je vader gestopt als hovenier?
„Na de overdracht van het bedrijf is mijn vader doorgegaan als vasteplantenkweker, met als specialiteit stinzenplanten. Hij leverde aan de tuincentra bij hem in de buurt. Ook is hij jarenlang voorzitter geweest van de Groningse afdeling van de VHG en is vandaar uit een aantal jaren lid geweest van het landelijk hoofdbestuur. Een belangrijke drijfveer hierbij was dat hij de kwaliteit en het aanzien van deze bedrijfstak wilde versterken. Daarvoor was onder meer een sterke bedrijfsvereniging nodig, vond hij. En ook goed vakonderwijs vond hij erg belangrijk. Onder zijn voorzitterschap is in Eelde een zelfstandige tuinbouwschool tot stand gekomen, die naast het al lang bestaande avondonderwijs ook dagonderwijs ging verzorgen. Ook daar zat hij in het bestuur van de school. Daarnaast is hij nog vele jaren, tot kort voor zijn overlijden in de jaren negentig, rijksgecommitteerde namens het Ministerie van Economische Zaken geweest bij de landelijke examens Vakbekwaam Hovenier.”
Titel boek: ‘Je deed het gewoon. Het verhaal van mijn ouders in de Tweede Wereldoorlog in Haren’.
Uitgeverij Timon Groningen
ISBN 978 9492094 209
203 blz. / €15.
